تاریخ مکتب کوفه و نحوه شکل گیری آن

مدرسه کوفه به دست کسائی و فراء پایه گذاری می شود. این دو شخص، شکل و هیئت نحو کوفی، اساس و قواعدش را بنا نهادند و آن را مزیّن به خصوصیاتی کردند که باعث شد مستقل از نحو بصری باشد. مکتب کوفه در ارکان کلی نحو با مکتب بصره مباینتی ندارد، در واقع این مکتب از همان قواعد عامه مکتب بصره استفاده کرده است و در نهایت توانسته خود را مستقل کند. روابط میان مکتب کوفه و بصره آن قدر عمیق بود که حتی فراء -یکی از امامین مکتب کوفه- به بصره رفت و کتاب سیبویه را فرا گرفت همان طور که بسیاری از علمای کوفه بعد از او کتاب سیبویه را می خواندند، لذا علمای کوفه از مکتب بصره تاثرات فراوانی گرفته اند. در همین زمینه برخی بر این باور اند که اصولاً تشکیل و رشد این مکتب به سبب حمایت خلفای عباسی و نفوذ علمایی چون کسائی و فراء در دربار خلافت است به گونه ای که این امور موجب شد تا این اشخاص با اینکه نحو را از بصریون گرفته بودند، در مقابل بسیاری از مبانی آن ها موضع بگیرند. این موضع گیری های مخالفانه در آن زمان نُقل محافل علمی بود و همیشه در مقابل نظر بصریون نظر کوفیونِ مخالف نیز مطرح می شد، این گونه شد که مکتب کوفی به تدریج در میان علما و مردم آن زمان رسمیت پیدا کرد.

خصوصیات مکتب کوفه:

شاید مهم ترین خصوصیت این مکتب، گستردگی و تسامح در روایتِ اشعار و عبارات عربی می باشد، این در حالی است که علماء بصره سخت گیری زیادی در مسموع عرب فصیح داشتند. البته این به معنی نیست که علمای کوفه برای دریافت مسموعات عرب به نزد قبائل فصیح نمی رفتند، در مقابل آن ها سفرهای زیادی به نَجد و تهامة و حجاز داشتند. ولی اصولاً به مسموعات عرب فصیح اکتفاء نمی کردند و از هر عربی که در عراق سُکنی داشت استفاده می کردند.

1. وضع مصطلحات جدید برای بسیاری از ابواب نحو و صرف.
2. دوری از تأویل ها و تفاسیر بعیدی که بصریون برای توجیه قواعد خود داشتند. کوفیون در این زمینه هیچ مشقتی را متحمل نمی شدند و به راحتی قاعده و قیاس می ساختند. چه از کلام فصیح و چه از کلام غیر فصیح.
3. موارد سه گانه ای که فراء آن ها را تثبیت کرد: ۱) اتساع در روایات ۲) گستردگی در قیاس ۳) گسترش مخالفت ها با بعضی مصطلحات نحوی

منابع:

۱) المدارس النحویه، ص ۱۵۳

۲) نشأة النحو و تاریخ اشهر النحاة، ص ۱۳۴

۳) النحو و النحاة، ص ۲۵۲

(مهدی رستملو)