دوفصلنامه علمی - اطلاع رسانی نگاه - شماره ۲۴
- سید محمد حسین طباطبایی
- بازدید: ۲۲
نگاه؛ دو فصلنامه علمی - اطلاع رسانی مدرسه شهیدین (ره)
سال سیزدهم، شماره ۲۴ – بهار و تابستان ۱۴۰۴
شناسنامه:
صاحب امتیاز: مدرسۀ شهیدین بهشتی و قدوسی
مدیر مسئول: سید محمد رضا طباطبایی
به کوشش معاونت پژوهش مدرسۀ شهیدین
سردبیر: یحیی گوهری بخشایش
دبیر اجرایی: عباس اکبری
هیئت تحریریه (به ترتیب حروف الفبا): محمد بختیاری، سید مرتضی خاتمی سبزواری، مهدی خیاطزاده، سید مرتضی طباطبایی، رضا عندلیبی، یحیی گوهری بخشایش، قاسم محبی
ویراستار: سید محسن صفایی
بازبینی و طراحی: هادی عبدالمالکی
شماره مجوز از شورای پژوهش حوزه علمیه قم: 05/08/402/م مورخ 12/12/1402
نشانی: قم، میدان معلم، خیابان سمیه، خیابان شهیدین، پلاک ۹۳
کد پستی: ۳۷۱۵۶۹۷۶۳۴
تلفن ثابت: ۳۷۷۳۸۸۸۱-۰۲۵
تلفن همراه: 09127526874 (سردبیر)
رایانامه: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقالات:
۱. دراسة في الفروق بین طرق القصر والتطبیق علی بعض الأمثلة من القرآن ونهج البلاغة
غلامرضا فتح الهي - صفحه ۷ تا ۲۵ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
یتعرّف القصر أو الحصر الّذي یبحث في علم المعاني بأنّه: «تخصیص شيء بشيء بطریق مخصوص»، وله طرق متعدّدة یختلف بعضها مع بعض في عدّة الأمور، وما یعالجه المقال مستعینا بالکتب الأدبیّة والتفسیریّة، بنظرة وصفیّة وتحلیلیّة، هو الفروق بین الطرق التسعة المصطلحة التي تستخدم أکثر من باقیها. من الواضح أنّ للقصر دورا هامّا في اللغة العربیّة بما یفیده من المعنی والغرض، ویستفاد کثیراً في شتّی المواضع لأغراض متنوّعةٍ، خاصّةً في القرآن ونهج البلاغة، وفیه خصوصیّات تجعله یستخدم في مجالات ذات مغزی. لمیوجد مقال لیدرس هذه الفروق مطبّقا علی بعض الأمثلة من القرآن ونهج البلاغة بشکل مفصّل ومنظّم، فمن ثمّة قام المقال بهذه المهمّة الّتي تجید فهم الطالب في استیعاب کلام العرب، ووصل إلی ما استهدفه من کشف فروق وتطبیقها علی أمثلة سامیة، علی قدر استطاعته بحمد الله تبارک وتعالی.
۲. دراسة التشابه والتفاوت بین «إذا» و «إن» الشرطیة معتمداً علی الأمثلة القرآنیة
محمد کاکلي - صفحه ۲۷ تا ۴۸ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
إنّ القرآن الکریم یعدّ معجزاً خالداً ویحتوی علی أسالیب مختلفة ومتنوعة حیث تجعله موقعة في القلب، فتعدّ منها أسلوب الشرط الذي یتکوّن من ثلاثة أجزاء منها فعل الشرط والجزاء وأداة الشرط. وتعدّ أداة الشرط من أهمّ عناصر اسلوب الشرط، وذلك لأنّ الأداة هي التي تربط الجملتین المنفصلتین بعضهما عن بعض وتصیّرهما جملة واحدة لایتمّ المعنی إلا بهما، فهنا سُلِّط الضوءُ علی الأداتین منها «إن» و «إذا» لأنّهما کثُر استخدامهما في القرآن الکریم ویتصوّر خطأً أنّه لیس أی فرق وتفاوت بینهما، ومعناهما معنی واحد حیث یمکن أن تأتي «إن» مکان «إذا» وبالعکس، فللردّ علی هذا التصور، تم الدراسة بدراسة وصفیةـ تحلیلیة في وجوه التشابه والتفاوت بینهما معتمداً علی الأمثلة القرآنیة بغیةَ العثور علی استیعاب معنی کل منهما وظرائف القرآن الکریم في استخدام هاتین الأداتین فبعد الفحص والبحث، حُصل علی خمس میزات تتشارك «إن» و «إذا» فیها وثماني میزات تعدّ من وجوه التفاوت بینهما ومن اللافت للنظر أنّه لمیسبق أحد بدراسة هذا الموضوع بمنهج تبنّی في هذه المقالة.
۳.المضارع المنصوب بعد أحرف الجر
محمدأمین آکاه - صفحه ۴۹ تا ۶۶ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
من المسائل الدارجة في علم النحو، مسألة نصب المضارع بعد أحرف الجر وهي اللام وحتی وکي؛ التي توفرت مجال اختلاف النحویین. فمنهم من جعل هذا النصب بنفس الأحرف ومن قال بالنصب بأن مضمرة. وبما أنه لیس هناک من جمع الأقوال المختلفة المتعددة في الموضوع أو جمعها ولکنه لمیمیز الصواب عن الخطأ رغم أنها مسألة مؤثرة في فهم معنی العبارات العربیة، وتختلف معناها حسب کل من الأقوال عنه وفقا للأخر، فکان من الضروري دراسة الآراء في المسئلة وأدلة کل واحدة منها ثم الوصول إلی الأصح والأقرب من الصواب. وها هو ما یستهدف في هذا المقال. ولتحقیق الهدف أمعن النظر في أمهات الکتب النحویة من متقدمي النحاة ومتأخریهم ودرست أقوالهم. فتحصل أن النصب بعد هذه الأحرف بأن مضمرة إلا بعد کي فربما تنصبه بنفسها؛ وأیضا أن إضمارها واجبة بعدها إلا بعد لام التعلیل وعند زیادتها فهو جائز بعدهما.
۴. دراسة في الاستثناء المفرّغ، جواز إیجابیة الکلام أم امتناعه
محمدجواد بهروزي - صفحه ۶۷ تا ۷۹ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
کما یعرف الجمیع أنّ علم النحو کان ولایزال مندمجًا بالقضایا المتنازعة علیها. وعندما ندخل هذا العلم نواجه أسلوبًا یسمّونه الاستثناء المفرّغ. والاستثناء لایستثنی من خلاف النحویین في فهمهم إیّاه، والمفرّغ منه هکذا. ومن الواجب أن نلاحظ هذه المسائل بدقّة عظیمة. لأنّ الحدیث، هو السبیل الوحید لبیان المقصود تمامًا. فهناک خلاف في کیفیة جملة الاستثناء المفرّغ. وهو استعمال الإیجاب فیها أو عدم استعماله. وإذا أعلن الجمهور عدم تمکّننا به، فعلیهم أن یوضّحوا تصرّفهم بثماني آیات من القرآن الکریم التي ذکر إیجاب الاستثناء المفرّغ فیها. فأصَلنا هذه الأسئلة الهامّة بذکر دلائل رصینة وتوقّد عمیق وظریف الذي لمیبال به النحویون بمساعدة التتبّع في کثیر من الکتب أکثرها نحویة و قلنا أن استثناء المفرغ یمکن أن یأتي في جملة غیر موجبة. وحینما شُعر بحاجة إلی مسئلة کانت توصلنا إلی غایتنا، تمّ استفادة کتب غیر نحویة لیعرض دراسة شاملة کي تتضمّن إجابة تامّة علی الأسئلة، فعرفنا طریق العرب عند مواجهته الاستثناء المفرّغ وأبرزنا الحقیقة دون أيّ إنحاز کي لانمیّز شیئا بغیر حق.
۵. بررسی معنای تعلیل در حروف جر
محمدجواد فرمانبر کلهبنی | صفحه ۸۱ تا ۹۶ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
چندین حرف از حروف جر در زبان عربی مفید تعلیل است. ازآنجا که حروف جر کاربرد بسیار زیادی در زبان عربی داشته و در افاده معنایی این حروف، ازجمله معنای تعلیل نیز بین نحویون اختلاف نظر وجود دارد، اتخاذ مبنایی ثابت و استوار در این زمینه بسیار مهم است. تعلیل در معنای بسیاری از حروف جر ذکر شده است که بررسی آنها تأثیر بسزایی در فهمی عمیق و دقیق از زبان قرآن و روایات دارد. در این مقاله سعی شده است به روش کتابخانهای ـ تحلیلی حروف جری که معنای تعلیل دارد، از نظر احکام و خصوصیات آنها بهترتیب مورد بررسی قرار گیرد و همچنین افاده معنای تعلیلی آنها به صورت دقیق طبق نظر نحویون و با تطبیق بر آیات قرآنی و مثالهای ادبی مورد بحث قرار گیرد. از دستاوردهای این پژوهش این است که همه حروف جر مفید معنای تعلیل، یک معنا ندارد و تفاوتهای معنایی بین آنها وجود دارد که بعضا نشأت گرفته از معنای موضوع له آن حرف است.
۶. کاوشی در تاریخ نحویون مکتب بغداد از ابتدای پیدایش تا نیمه قرن چهارم هجری
سیّد محمّدحسین حاجیزاده قمصری | صفحه ۹۷ تا ۱۱۷ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
از مهمترین مسائل هر علمی، آشنایی با تاریخ آن علم و عالمان آن است. در تاریخ علم نحو، اختلافهای دو مکتب نحوی بصره و کوفه همواره از جنجالیترین مسائل این علم بهشمار میرفته و پیوسته مورد توجه نحویونی که پس از آنان آمدهاند نیز قرار گرفته است. از اواخر قرن سوم هجری، عدهای از نحویون فارغ از هرگونه تعصبات مکتبی و با تلفیق آراء دو مکتب نحوی بصره و کوفه، نظرات جدیدی در این علم ارائه کردند که منجر به ایجاد مکتب نحوی جدیدی به نام مکتب بغداد شد. در این مقاله زندگینامه مختصر نحویون مکتب بغداد از ابتدای پیدایش تا نیمه قرن چهارم هجری، آثار ایشان و بهطور کلی تاریخ آنان، با بهرهگیری از منابع قرن چهارم تا نهم هجری به روش کتابخانهای توصیفی بررسی شده است. در نهایت برای مخاطب اثبات گردیده که آراء این نحویون در نظرات نحویون پس از خود تأثیرگذار بوده است.
۷. معناشناسی حرف «قد» بر سر فعل مضارع در آیات
علی جعفرطیاری | صفحه ۱۱۹ تا ۱۳۳ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
اهمیت تشخیص معنای مناسب «قد» در استعمالات بر محققان پوشیده نیست؛ چراکه معانی مختلفی برای هر حالت توسط نحات ارائه گردیده و هرکدام در فهم متن، بهخصوص آیات قرآن کریم بسیار اثرگذار است. در این مقاله با تمرکز بر شاهدمثالهای قرآنی از حرف «قد» بر سر فعل مضارع، نظر دانشمندان نحو، لغت و تفسیر بررسی شد. جمعبندی نظرات مختلف ما را به این نتیجه رساند که در هر 8 شاهد مثال قرآنی فقط معنای تحقیق از حرف «قد» برداشت میشود؛ چون تعدادی از معانی مطرحشده، بهطور کلی از اعتبار ساقط بوده و معانی تقلیل و تکثیر نیز در این آیات، از سیاق کلام فهمیده نمیشود، اما در استعمالات دیگر قرآن و کتب مختلف، معنای «قد» به حسب شرایط کلام متفاوت است و باید با توجه به جملات ماقبل و مابعد معنای صحیح را پیدا کرد.
۸. تفسیر ادبی آیه مباهله از منظر دلالت بر فضائل اهلبیت
محمدعلی هادیزاده | صفحه ۱۳۵ تا ۱۴۵ | دانلود مقاله PDF
چکیده:
یکی از پرسشهای مهم در مواجهه با آیه شصت و یک سوره آل عمران، این بود که آیا میتوان از این آیه برای اثبات فضیلت اهل بیت (س) استفاده کرد؟ و پرسش دیگر اینکه بررسی این آیه از منظر تفاسیر ادبی چه میزان در تحقق این امر اثرگذار است؟ با بررسی و مطالعه کتب تفسیری فریقین و دقت در آراء و نظرات آنان دریافت شد که این آیه از مهمترین آیات قرآنی است که در زمینه فضیلت اهل بیت (س) مورد توجه و احتجاج مفسرین و نیز متکلمین قرار گرفته است. اگرچه این آیه از منظر تفسیری و کلامی مورد بحث و مناقشات زیادی قرار گرفته است، اما از منظر ادبی نیازمند بحث و بررسی بیشتر و جامعتری است و نکات مورد مناقشه مانند تطبیق واژه «نسائنا» بر یک فرد و تطبیق «ابنائنا» و نکات دیگر درباره این آیه، با شواهد قرآنی تبیین شده است. در این مقاله سعی شده است تا با روش کتابخانهای و براساس رویکرد ادبی و توجه به نکات و ظرایف بهکار رفته در آیه به اثبات فضیلت اهل بیت (س) پرداخته شود. آنچه که روشن شد این است که تطبیق «أبنائنا» بر حسنین (علیهما السلام) و «نسائنا» بر حضرت فاطمه (س) و «أنفسنا» بر امیرمؤمنان (ع) از نظر ادبی قابل اثبات است و جای مناقشه نیست.
