قبل از بیان مراحل موفقیت به بیان دو مقدمه می پردازیم:

1- ایجاد انگیزه

گاهی برای تحصیل، رغبت و انگیزه خاصی ندارید، گام اول شناخت علت بی رغبتی است، و بعد با زنده کردن احساس نیاز به علم آموزی، می توانید انگیزه لازم را در خود ایجاد نمایید.

تا انسان ضرورت تحصیل و احتیاج خود به آن را درک نکند، به تحصیل به طور جدی نمی پردازد.

2- برنامه ریزی

تا وقتی که مراحل تحصیلی از روی برنامه ریزی و هدف مشخص نباشد، بازده مطلوبی نخواهد داشت. این برنامه ریزی باید بر اساس سه محور انجام پذیرد: درجه بندی کتاب ها، زمان و مکان.

غرض از درجه بندی کتاب ها، سنجش اهمیت کتب مورد مطالعه می باشد، و همین درجه بندی، سرنوشت زمانی را که باید به آن اختصاص دهیم، تعیین می کند. هر چه کتاب با اهمیت تر باشد، زمان بیشتری را می طلبد. مکان مطالعه نیز اهمیت فوق العاده ای در نتایج و بازدهی مطالعه دارد.

بعد از تقویت اراده و برنامه ریزی صحیح درسی، اینک نوبت طی مراحل موفقیت تحصیلی است.

مراحل موفقیت تحصیلی

مرحله اول: مطالعه صحیح و به موقع

برخی مطالعه را تنها عامل منحصر به فرد تحصیل موفق می دانند. البته در اینکه مطالعه، نقشی اساسی در تحصیل موفق دارد، شکی نیست؛ لیکن تنها عامل نیست.

برای ثبت و ضبط عمیق دروس، ناچار باید مطالعه را برای دو مرحله برنامه ریزی کنیم:

1- مطالعه، پیش از تدریس استاد، که اصطلاحاً به آن «پیش مطالعه» می گوییم.

2- مطالعه بعد از تدریس استاد.

1) مطالعه، پیش از تدریس استاد:

از جمله رموز موفقیت تحصیلی، پیش مطالعه دروس می باشد. از طریق این کار، قسمتی از درس را پیش از تدریس استاد درمی یابید. هر چند درصد دریافت کم باشد، حداقل چند فایده اساسی دارد:

الف ـ پیش مطالعه، چارچوب مطالب درس را در اختیار فرد قرار می دهد و این امر سبب پذیرش و دریافت بهتر کلام استاد می گردد.

ب ـ در پیش مطالعه، می فهمید که چه قسمت هایی از درس برایتان مبهم می باشد و هنگامی که استاد آن بخش ها را تدریس می کند، دقت بیشتری مبذول می نمایید، و در صورت نیاز، سؤال می کنید.

ج ـ در پیش مطالعه، توانایی هایتان جلوه می کند و درمی یابید که اگر بخوانید، حتماً می فهمید و موفق می شوید.

البته این نکته قابل توجه است که در ابتدای کار، درک و فهم مطالب کمتر می باشد؛ لیکن به مرور و با استقامت به موفقیت های بیشتری دست می یابید.

دـ در هنگام تدریس استاد، گویی مطالب برایتان مرور و تکرار می شوند و ارتباط مطالب یا استدلال آن ها را بهتر درمی یابید.

آن چه به موفقیت هر چه بیشتر در این امر کمک می کند و عمق دریافت را بالا می برد، استفاده از کتب منبع است. به این معنا که علاوه بر مرور کتاب درسی، برخی کتب منبع و اصلی را درباره موضوع درسی تان مرور و سعی کنید دسته بندی هایی درباره مطالب داشته باشید. بهترین شیوه پیش مطالعه این است که علاوه بر خواندن مطالب، به دسته بندی و جمع موضوعات درسی بپردازید.

2) مطالعه بعد از تدریس استاد:

اگر کسی پیش مطالعه را خوب انجام داده و در درس استاد هم حضوری فعال و هوشیارانه داشته باشد، قسمت اعظم مطالب را دریافته، فقط ممکن است بخشی از نکات مبهم مانده باشد، که در این مرحله، کاملاً روشن می گردد.

نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که با این که معمولاً مطالعه می کنید، لیکن به تفکر درباره مطالب نمی پردازید، و بیشتر مطالعات شما بر قدرت حافظه تکیه دارد، تا فهم صحیح. در صورتی که با صرف فرصتی برای اندیشیدن در محتوای کتاب به دقت نظر و تعمق بیشتری نسبت به مطالب کتاب دست می یابیم.

نکته

از عوامل مؤثر در مطالعه مفید، تمرکز فکر می باشد. برای ایجاد این عامل، باید علل عدم تمرکز و یا به عبارتی، حواس پرتی را از خود بزدایید.

اولین قدم، مبارزه با عوامل درونی مانند اضطراب، تشویش، غم و غصه و... است. نمی گویم: غصه نخورید؛ چرا که چنین چیزی ممکن نیست؛ تا آدمی هست، غم نیز همواره با اوست. بلکه در وقت مطالعه، باید غصه را از خود دور کنید. گاهی اوقات در حالی که سخت غرق مطالعه هستید، ناگهان افکار تأثر آوری شما را تحت الشعاع قرار می دهند. بهترین راه آن است که به خود بگویید: وقتی زمانش رسید، حتماً غصه می خورم، و با خیال راحت به مطالعه خود ادامه دهید.

دومین گام، مبارزه با عوامل بیرونی مانند: سر و صداها، رفت و آمدها و... می باشد. برای برطرف کردن این عوامل نیز کافی است محیطی آرام، دور از رفت و آمد خانواده و نزدیکان به این امر اختصاص دهید. کتابخانه ها مکان مناسب برای این امر می باشند.

فراموش نکنید:

آن چه حائز اهمیت است، کیفیت مطالعه است؛ نه کمیت آن. خوب خواندن و درست فهمیدن، از زیاد مطالعه کردن، مؤثرتر است.

اگر زمانی را برای مطالعه بخشی از کتاب اختصاص داده اید، و آن بخش را مطالعه کردید و هنوز وقتتان به پایان نرسیده است، به سراغ بقیه کتاب نروید؛ بلکه همان بخش ها را دوباره مرور کنید. این نکته فراموش نگردد که هر چه با تأمل و تدبر پیش بروید، نفوذ مطالب در ذهن تان عمیق تر است.

مرحله دوم: حضور فعال در کلاس

با حضور به موقع در کلاس درس و دقت نظر در مباحثی که توسط استاد ارائه می گردد، افکار بسیار بکری به ذهن خطور می کند که شاید هیچ گاه در پیش مطالعه، متوجه آن نکات نشوید.

سعی کنید با شادابی و طراوت در کلاس حاضر شوید و با دقت در مطالب درس، دانسته هایتان را عمق بیشتری ببخشید. پیش مطالعه، در این امر بسیار مؤثر است؛ چرا که فردی که پیش مطالعه می کند، از سیر مباحث آگاه است و دورنمایی از آن را در ذهن دارد. می داند استاد از کجا شروع و به کجا ختم می نماید. و آن چه را که در پیش مطالعه متوجه نشده، با توجه بیشتری می جوید.

نکته دیگری که به رشد طالب علم بسیار کمک می کند، سؤال به موقع می باشد. اگر چه سؤال هایتان ابتدایی باشد، اما جرأت داشته باشید و بدانید که: ندانستن عیب نیست، نپرسیدن عیب است.

فکر نکنید ممکن است مورد استهزای دیگران واقع شوید، بر فرض که چنین باشد، هدف شما دانستن است و این امری مقدس است.

بعد از مدتی آن چنان رشد علمی پیدا می کنید که سؤال های شما استاد را به تعمق بیشتری وادار می کند و چه بسا گاهی سؤالات به گونه ای باشد که مطلب استاد را دگرگون کند. البته توجه داشته باشید، مقصود این نیست که این امر از حد اعتدال خارج شود و آن چنان به دانسته های خویش مطمئن شوید که استدلال دیگران را نپذیرید. همیشه به خاطر داشته باشید که ممکن است اشتباه کنید.

با مطالعه بعد از کلاس، چه بسا متوجه اشتباه خود بشوید و گاهی نیز ممکن است، باز به همان نتایج قبلی برسید. برای اطمینان بیشتر، در کتب منبع، مسأله را دنبال کنید. اگر آن چه می گویید، صحیح بود، با مدرک معتبر ارائه دهید و اگر اشتباه کرده باشید، در این مطالعه و تحقیق، افکارتان تصحیح می گردد.

مرحله سوم: یادداشت در کلاس

یادداشت کردن مطالب استاد، برای افراد، شکل های متفاوتی دارد. مهم این است که یادداشت کردن، شخص را از مرحله اول، یعنی از توجه کامل به مطالب باز ندارد. یادداشت برداری به اندازه ای که فرد بتواند توجه خود را حفظ کند، کار مفیدی است.

کسی که پیش مطالعه کرده، در این مرحله نیز موفقیتش از دیگران چشم گیرتر است؛ زیرا به چارچوب درس مسلط است و می داند چگونه و چه نکاتی را بنویسد. مباحث درس را می تواند در ضمن تدریس استاد شاخه شاخه و تقسیم کرده و مطالب مهم هر قسمت را خلاصه کند و نوشته ای کاملاً منسجم داشته باشد.

یادداشت کردن همه مطالب، شخص را از توجه به محتوای آن ها غافل می کند و برخی نکات از دستش خارج می شود. این خیلی مهم است که شخص، مطالب مورد نظر را انتخاب کند. البته این در اوائل کار مشکل است، لیکن به مرور و کسب تجربه، حتماً موفقیت حاصل می شود.

سعی کنید تا آن جا که می توانید، هر سؤال و نکته ای را که به ذهنتان می آید، با پاسخ استاد یادداشت کنید. هر ایرادی که به این پاسخ ها داشتید را نیز ثبت کنید؛ چرا که بعدها برای شما بسیار سودمند خواهد بود.

مرحله چهارم: تنظیم مطالب

با توجه به آن چه ذکر شد، طالب علم در مراحل مختلف کار، می تواند یادداشت های گوناگونی تهیه کند؛ در مرحله پیش مطالعه، در هنگام تدریس استاد، مطالعه بعد از تدریس، و لازم نیست که این یادداشت ها در برگ های مختلفی نوشته شود. همه آن ها را می توان در یک محور تنظیم و تدوین نمود.

گاهی، نوشته شخص به گونه ای است که اگر آن را یک بار بخواند و نکته هایی از آن را تکمیل کند، کار به انجام می رسد. ولی در مواردی، نوشته باید بازنویسی شود و به همراه نکات و مطالبی که در مراحل مختلف پیش مطالعه، درس استاد، طی مطالعه و تفکر به دست آمده است، مرتب و در یک جا نوشته شود.

کسانی که تصور می کنند همه مطالب در ذهنشان حاضر است، عملاً با گذشت زمان، پس از طی چند هفته، به تدریج مطالب را از یاد می برند و پس از مدتی، شاید چیزی از آن ها را به یاد نداشته باشند. باید مطالب به گونه ای یادداشت شود که تمام نکات و مسائل مهم، ثبت و ضبط گردد و در صورت لزوم، با یک مراجعه ساده به مسائل، حضور ذهن حاصل شود.

مرحله پنجم: مباحثه

آخرین مرحله، مباحثه می باشد. قبل از این مرحله، نوشته ای منسجم و مدوّن، با تقسیمات اساسی تنظیم کنید. اینک باید بتوانید این مطالب را به دوستان خود تدریس نمایید.

مباحثه صحیح، آن است که مطالب به گونه ای مطرح شوند که گویی تدریس می شوند؛ با همان تقسیمات و توضیحات کافی تدریس.

در کیفیت عرضه مطالب بیندیشید و اشکال ها و ابهام هایی را که دارید، ذکر کنید. اگر پاسخی برای آن ها دارید، مطرح نمایید. دیگران نیز، بحث و انتقاد کنند تا مباحثه، زنده و فعال باشد و این نوعی تمرین برای تدریس، در آینده، است.

مباحثه، بسیار مهم است؛ چرا که به تفکر عمق می بخشد. در مطالعه، شخص به بعضی از امور توجه نمی کند، ولی هنگامی که می خواهد مباحثه کند، به خصوص با اشکال هایی که هم مباحثه ای او می کند، به مطالب تازه ای پی می برد.

................................................................

برگرفته از مجله شمیم یاس، مرداد 1383، شماره 17