نگاه؛ دو فصلنامه علمی - اطلاع رسانی مدرسه شهیدین (ره)
سال دوازدهم | شماره ۲۲ | بهار و تابستان ۱۴۰۳

شناسنامه:
صاحب امتیاز: مدرسۀ شهیدین بهشتی و قدوسی (ره)
مدیر مسئول: سید محمد رضا طباطبایی
به کوشش معاونت پژوهش مدرسۀ شهیدین (ره)
سردبیر: یحیی گوهری بخشایش
دبیر اجرایی: عباس اکبری
هیئت تحریریه: محمد بختیاری، سید مرتضی خاتمی سبزواری، مهدی خیاط‌زاده، سید مرتضی طباطبایی، رضا عندلیبی، یحیی گوهری بخشایش، قاسم محبی

ویراستار: سید محسن صفایی
بازبینی و طراحی: هادی عبدالمالکی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دانلود شناسنامه

دانلود شیوه نامه نگارش

دانلود فهرست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مقالات:

 ۱. المفعول فیه من الوجهة النحویة والمعنویة

غلامرضا فتح اللهی - صفحه ۷ تا ۲۸ | دانلود مقاله PDF

چکیده:

معالجة آراء النحاة تساعد الطالب في اکتساب القوة في علم النحو وعلی هذا المبنی إهتمّ هذه الدراسة بأن تحلّل بعض اختلافات النحاة في مبحث المفعول فیه. لأنّه یحتوي تضارب أقوال النحاة العجیبة في مباحث شتّی. علی سبیل المثال: ذهب بعضهم إلی أنّه رکن في الکلام وخالفهم بعض آخر والدراسة بعد مقایستهما إنتهی إلی صحیح منهما. وذکرت إنقسامات مختلفة للمفعول فیه بینما یتغایر النحاة في تبیین بعضها مع بعض؛ مثلا یتّفق بعضهم علی أنّ المکان المبهم نکرة وفي المقابل لایقبله فریق آخر مدّعیا بأنّه یشمل النکرة والمعرفة فقاسهما المقال ثمّ وصل إلی الحقَ. وفي النهایة إستنتج المقال نتیجة صحیحة من المباحث جمیعا.

 ۲. تلحین قراء توسط نحات  

علی‌محمد خانی - صفحه ۲۹ تا ۵۰ | دانلود مقاله PDF

چکیده:

در میان ادله نحو، سماع مهم‌ترین منبع برای راه‌یافتن به ذوق تکلم عرب می‌باشد و در این میان، قرآن کریم به‌عنوان کتابی آسمانی موثق‌ترینِ منابع سماع شناخته می‌شود. از دیرباز مسئله قرائات و اعتبار آن‌ها جزو مسائل چالش‌برانگیز بین علما بوده است و این‌که برای استنباط قواعد نحوی به چه اندازه و از کدام قرائات می‌توان بهره برد، همواره مورد نزاع بوده است. این اختلاف زمانی شدید‌تر می‌شود که برخی از نحات، به انگیزه‌های مختلف، دست به تخطئه و تلحین بعضی از قرائات می‌زنند و آن‌ها را از دایره فصاحت خارج می‌دانند. برای حل این مسئله باید رویکرد کلی نسبت به قرائات و همچنین رابطه آن با ادبیات عرب روشن شود. در این تحقیق با معتبر دانستن تعدد نزول و به‌تبع آن تعدد قرائات متواتر تا پیامبر اکرم به ریشه‌های پدیده تلحین، ذکر چند نمونه و پاسخ به اشکالات پرداخته شده است. بررسی صورت‌گرفته نشان می‌دهد قرائات متواتر در حیطه قواعد ادبی دارای اعتبار لازم هستند و تخطئه آن‌ها صحیح نیست.

 ۳.خصوصیات روشی ابن هشام در رد و قبول دیدگاه‌های نحوی در چارچوب کتاب مغنی اللبیب

محمد امین متینی راد - صفحه ۵۱ تا ۶۹ | دانلود مقاله PDF

چکیده:

دانش نحو از مهمترین دانش‌های نقلی است که برای به‌دست‌آوردن معارف دینی از دانش‌های آلی محسوب می‌گردد. کثرت اقوال موجود در این دانش در بسیاری از مسائل آن، دانش‌پژوهان را نیازمند مدیریت این اقوال یا به‌تعبیر صریح‌تر نیازمند کسب مهارت در تعیین وجه راجح و مرجوح و یا حتی صحیح و مردود نموده است، ولی روش‌شناسی این مسئله مهم مورد اهتمام پژوهه‌های ادبی نبوده و چندان هویدا نیست. لذا با توجه به اختلافات فراوان در مسائل این دانش، ضروری است که پژوهشگر این عرصه توانایی رسیدن به مهارت مزبور را با تقلید از یک دانشمند زبردست همچون ابن هشام برای خود فراهم آورد. نگاشته حاضر با روشی تحلیلی تطبیقی و با توجه به روش و قواعد کلی بیان‌شده در کتاب مغنی اللبیب اثبات می‌کند که نظام نحوی موجود در کتاب مغنی اللبیب در بسیاری از مواضع، سبک علمی خاصی است که مبتنی بر مؤیدها و تضعیف‌کننده‌هایی پیرامون هر مسئله نحوی است. در این نظام علمی برای ترجیح یا تضعیف یک نظریه نحوی، مویدها و تضعیف‌کننده‌های هر نظریه مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت نسبت به آن نظریه قضاوت صورت می‌گیرد. لذا در همین راستا بعد از تبیین جایگاه مغنی و ضرورت امر، مقاله کنونی بخش‌هایی از کتاب مغنی را مورد بررسی و تحلیل روش‌شناسانه قرار می‌دهد.

 ۴. بررسی اقسام کلمه «ما» با رویکرد تطبیقی بر قرآن کریم

مهدی جمشیدیان - صفحه ۷۱ تا ۸۹ | دانلود مقاله PDF

چکیده:

پیرامون کلمه «ما» و اقسام آن در ادبیات عرب، مطالب بسیاری وجود دارد؛ چنان‌که با مراجعه به کتب نحوی یا به قرائت تفاسیر قرآن کریم مخصوصا تفاسر ادبی، به اختلافات چشم‌گیری حول اقسام کلمه «ما» و انواع به کار رفته آن در آیات برمی‌خوریم؛ به‌همین جهت لازم است به بررسی کتب نحوی و تفاسیر مختلف پرداخته و این اختلافات را بر‌‌طرف کنیم. در مقاله پیش‌رو با گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای به ارائه تقسیم‌بندی متقن و منظمی حول اقسام کلمه «ما» پرداخته‌شده و سعی‌گردیده‌است تا کامل‌ترین شکل تقسیم‌بندی را ارائه کرده و اقسام را تحلیل و تبیین نماید. همچنین با تطبیق بر آیات، اقسامی از «ما» که در قرآن وارد شده‌اند را مورد بررسی قرار داده و آیاتی را که در آن‌ها نوع «ما» مورد اختلاف است در حد وسع واکاوی کرده و نظرات نحات و مفسرین را ذیل آن بیان نموده است، تا اقسام و احکام کلمه «ما» به شکل دقیق مشخص شده و در تطبیق بر آیات قرآن با مشکل و اختلاف کمتری مواجه شویم. نتیجه حاصل شده، اثبات شانزده قسم برای کلمه «ما» می‌باشد که چهار مورد آن در قرآن کریم وارد نشده است.

 ۵. ماهیت‌شناسی استثناء متصل و منقطع با رویکرد تطبیق بر قرآن کریم  

سید علی حسینی پناه | صفحه ۹۱ تا ۱۰۲ | دانلود مقاله PDF

چکیده:

از جمله نقش‌های پرکاربرد و مهم اعرابی در ادبیات عرب، مبحث «استثناء» است. برای این مسئله، تقسیم‌بندی‌های متنوعی مطرح گردیده که از مناقشه‌انگیزترین این تقسیمات، تقسیم استثناء به متصل و منقطع می‌باشد؛ چراکه در ماهیت استثناء منقطع و معنای إلّا در آن اختلافات زیادی وجود دارد. این اختلافات در تفسیر آیات قرآن کریم نیز تأثیرگذار بوده و باعث ترجمه‌ها و تفاسیر متفاوتی شده است؛ لذا این مقاله با بررسی تحلیلی داده‌های کتابخانه‌ای، بعد از بیان ماهیت استثناء متصل و منقطع و بیان وجوه مختلف اعرابی هریک از آن‌ها و بیان معانی إلّا در استثناء منقطع، به تطبیق این مطالب در برخی از آیات اختلافی قرآن کریم پرداخته است و در هر آیه وجه برتر را برگزیده است، تا برخی از این اختلافات در تفاسیر را کاهش دهد.

 ۶. بررسی طلیعه خطبه فدکیه با رویکرد ادبی

محمد امین کریمی | صفحه ۱۰۳ تا ۱۲۳ | دانلود مقاله PDF

چکیده:

خطبه فدکیه که توسط حضرت زهرا (س) ایراد شده است، از برترین بیانات اهل بیت (ع) به‌شمارمی‌آید. این خطبه شریف علاوه بر اینکه مملو از معارف توحیدی، اعتقادی و تاریخی است، حاوی برجسته‌ترین شاخصه‌های ادبیات نیز می‌باشد، لذا مقاله حاضر درصدد این است که طلیعه این خطبه را از نظر لغوی، صرفی، بلاغی و ادبی بررسی کند. این طلیعه شامل سه بخش است: حمد و ثنای الهی، شهادت به توحید و معارف توحیدی، شهادت به رسالت پیامبر (ص) و بیان مقام آن حضرت که بررسی آن نشان‌گر اوج فصاحت، بلاغت و زیبایی کلام حضرت زهرا (س) می‌باشد. برخی از مهمترین دست‌آوردهای پژوهش حاضر، ذکر نکات مهم لغوی در انتخاب و چینش واژگانی فصیح و استفاده از فنون فصاحت و بلاغت ادب عربی است؛ مانند: سجع، حسن ابتداء، براعت استهلال، فصل و وصل که هریک بر شیوایی و اوج زیبایی اعجازگونه این سخن دلالت می‌کند. تحقیق حاضر به حدود 30 مصداق از صنعت‌های بلاغی در این سخن کوتاه دست یافته است.

 ۷. کاوشی در تاریخ نحویون ایرانی قرن دوم هجری

سیّد محمّد حسین حاجی زاده قمصری | صفحه ۱۲۵ تا ۱۳۷ | دانلود مقاله PDF

چکیده:

از مهم‌ترین مسائل هر علمی آشنایی با تاریخ آن علم و عالمان آن است. در میان مهم‌ترین نحویون تاریخ، نام بسیاری از ایرانیان به چشم می‌خورد که نشان می‌دهد دانشمندان ایرانی نقش بسزایی در تاریخ دانش نحو داشته‌اند. این دانشمندان حضور چشم‌گیری در شکل‌گیری دو مکتب نحوی بصره و کوفه داشته و به همین جهت، همواره در بحث‌های علمی مطرح میان این دو مکتب نحوی، نقش تأثیرگذاری ایفا نموده‌اند. در این مقاله زندگی‌نامه مختصر، آثار و به طور کلی تاریخ برخی از مهم‌ترین نحویون ایرانی قرن دوم هجری که یکی از مهم‌ترین قرون در تاریخ علم نحو (به دلیل ظهور نحویون بزرگ تاریخ و همچنین آغاز اختلاف‌های دو مکتب نحوی بصره و کوفه در آن) می‌باشد، با بهره‌گیری از منابع قرن سوم تا پنجم هجری که از منابع دست اول در این زمینه هستند، به روش کتابخانه‌ای توصیفی و با هدف شناخت آنان بررسی شده است. در نهایت برای مخاطب اثبات گردیده که آراء این نحویون ایرانی، در نظرات نحویون پس خود تأثیرگذار بوده است.