چرا و چگونه برای فراگیری زبان مباحثه کنیم؟

نکته‌ی اول: سنت مباحثه به عنوان یکی از رسوم بسیار مترقی در حوزه‌های علمیه شناخته می‌شود. البته باید دانست که روش مباحثه نیز مانند روش فراگیری و آموزش در مواد درسی مختلف، تفاوت می‌کند.[1] به شکل کلی و به خاطر غلبه‌ی جنبه‌ی «مهارتی» بر جنبه‌ی «شناختی» در فراگیری زبان دوم‌، زبان‌آموز باید خود را برای فرآیندی که در آن «تمرین و تکرار» بر «دریافت مطالب جدید» غلبه دارند، آماده کند. برای افرادی با روحیه‌های کنجکاو و خلاق، پشتکار و دوام‌آوری در چنین فرآیند پر از تکرار و خسته‌کننده‌ای در ابتدا دشوار است. مباحثه‌ی زبانی نیز از این قاعده مستثنی نیست. پس از همین الان باید توقع خودمان را از مباحثه‌ی زبانی عوض کنیم. مباحثه‌ی زبان جایی برای غور در نکات جدید و ریزه‌کاری‌های تمام‌نشدنی زبان –به آن شکل که در مباحثه‌ی سیوطی و مغنی پیگیری می‌کردیم- نیست. هدف اصلی و نهایی مباحثه‌ی زبانی «تکرار و تمرین» است؛ البته نکات ساده و آن‌چه در درس آموختیم را نیز باید توجه داشته باشیم، همین.

نکته‌ی دوم: چرا مباحثه‌ی زبانی لازم است؟ به شکل مختصر و ساده، زبان دوم درس و مهارتی نیست که بتوان به شکل «ذهنی» آن را به سرانجام رساند. یعنی اگر کسی باشد که نه تنها تمام قواعد گرامر و لغات را از حفظ باشد، بلکه حتی با تمرین و ممارست بسیار آن‌ها را ملکه‌ی ذهنی کرده باشد، اما از ابتدا، راه میان ذهن و زبان خویش را باز نکند، زبانی که یاد گرفته در بهترین حالت[2] شاید به کار مطالعه و نوشتن بیاید. صدالبته منظور از باز کردن راه میان ذهن و زبان، «لب‌خوانی» یا «سخن‌گویی در خلوت خود» نیست. چه این‌که راه میان آن دو و سخن گفتن با «مخاطب واقعی» خود راهی دیگر است. در سیستم‌های کلاس‌محور (مانند اینترچنج) تا حدودی این هدف، یعنی «سخن گفتن با مخاطب واقعی» در کلاس انجام می‌شود، اما به هیچ‌وجه کافی نیست. بخش عمده‌ی این کار باید در گروه‌های مباحثه پیگیری شود.

قالب‌های مباحثه‌ی زبان

برای مباحثه‌ی زبان قالب‌های متنوعی وجود دارد که با بهترین آن‌ها در طی فراگیری سیستم اینترچنج آشنا شده‌ایم. همان تمرین‌هایی که با عنوان «تمرین دو نفره»[3] یا «کار گروهی»[4] تعریف شده‌اند. این‌ها بهترین الگو برای اجرای کامل در گروه‌های مباحثه هستند. حتی می‌تواند بخش‌های یا «کار کلاسی»[5] را در تیم‌های متشکل از چند گروه مباحثه عملیاتی نمود.

علاوه بر الگوی مطرح شده در سیستم اینترچنج، در یک نگاه کلی قالب‌های مباحثه‌ی زبان را می‌توان در سه دسته‌ی ساده، متوسط و پیشرفته طبقه‌بندی کرد. برخی مثال‌ها برای هرکدام از این دسته‌ها را در ادامه ملاحظه می‌کنیم:

• قالب‌های ساده
  • ارائه‌ی محفوظات: همان محاورات و بندهایی که قبلا در خلوت خود حفظ و برای خود تکرار می‌کردیم، اکنون در مباحثه حفظ و ارائه می‌دهیم. برای جذابیت می‌توانیم مسابقه بگذاریم:
    • پنج دقیقه فرصت داریم، هر کس بیشترین مقدار از این متن را در این پنج دقیقه حفظ کند و با بهترین کیفیت ارائه کند، بیشترین امتیاز را می‌گیرد؛
    • یا این‌که زمان برای حفظ محدودیت ندارد، اما مسابقه در کیفیت و سرعت ارائه محدوده‌ی حفظ شده خواهد بود؛
    • در یک متن واحد، جملات را به شکل متوالی ارائه می‌کنیم(جمله‌ی اول من، جمله‌ی دوم هم‌مباحثه‌ای و ...) و کسی که بهترین کیفیت و کمترین تپق را داشته باشد، حائز امتیاز بیشتر می‌شود؛
    • کسی که کمترین مکث یا «اوممم» یا «هممم» را داشته باشد و ...
  • خواندن از روی متون: همان متونی که قبلا پیش خود حدیث نفس یا لب‌خوانی می‌کردیم، اکنون برای هم‌مباحثه‌ای بخوانیم، شمرده؛ با صدای واضح، لحن متناسب با متن و ... دقیقا مانند یک سخنران، قصه‌گو، راوی، گوینده‌ی رسانه و ... . می‌توانیم برای جذابیت از معیارهای رقابت برانگیز هم استفاده کنیم، مانند:
    • اندازه‌‌گیری سرعت، البته در عین حفظ صحت و کیفیت تلفظ؛
    • انتخاب چند متن از کتاب آموزشی به عنوان موارد قرعه، انداختن قرعه و شروع به خواندن متن (فی‌البداهه و بدون تمرین قبلی) هرکس کمترین تپق، اشتباه تلفظی و «اومم» «ایممم»‌را داشته باشد امتیاز بیشتری می‌گیرد و ...
• قالب‌های متوسط
  • جای‌گذاری کلمات متفاوت در ساختارهای پرتکرار درس. برای مثال، گرامر آموزشی امروز ما، حال کامل است و ساختار پرتکرار آن چنین است «من نهار خورده‌ام» این جمله از سه رکن «فاعل: من» «مفعول: نهار» و «فعل: خوردن» تشکیل شده است. ما به نوبت هر کدام از این‌ها را به چیز دیگری تبدیل می‌کنیم، به این جلسه‌ی مباحثه توجه کنید:

Hassan: I have eaten lunch.
Ali: I have eaten dinner.
Hassan: I have made dinner.
Ali: She has made dinner.
Hassan: She has made a bag.
Ali: She has bought a bag.
Hassan: They have bought a bag.
Ali: They have stolen a bag.
Hassan: …

رقابت بر سر ساختن جملات صحیح و معنادار در کمترین زمان ممکن و با توجه به تغییری که هم‌مباحثه بر سر جمله‌ی قبل درآورده، می‌تواند از این مباحثه یک تمرین بسیار جذاب بسازد که فواید بسیاری دارد، از جمله: فعال‌سازی واژگانی که اخیرا یاد گرفتیم، تمرین سرعت ذهن در انتخاب کلمات و تطبیق ساختارها، و رسوخ و ملکه شدن ساختار گرامری مدنظر به شکل عملی و با تکراری که به خاطر داشتن تنوع و سرگرمی –و گاهی مزاح و مطایبه- آن‌چنان خسته کننده نیست.

• • جمله‌سازی: با واژگان جدید جمله بسازید. سپس جملات خود را در جلسه‌ی مباحثه ارزیابی کنید. ارزیابی شما حتما باید بر اساس مقایسه‌ی جایگاه واژگان جدید جمله‌ی شما با تعریف، مثال‌ها و موارد استعمال آن واژه در دیکشنری، استحکام گرامری و ساختاری، معنای جمله و زیبایی آن باشد.

• قالب‌های پیشرفته
  • بازی با کلمات:
    • انتخاب چند کلمه با قرعه و ساختن جمله یا پارگراف یا داستان معنی‌دار با آن‌ها.
    • ساختن ابر کلمات و سپس جای دادن تمام آن‌ها در یک نوشته یا صحبت کوتاه.
  • بازی با قواعد گرامری: انتخاب چند گرامر به شکل قرعه و ساختن یک داستان معنی دار با استفاده از همه‌ی آن‌ها
  • تمرین تدریس: به قید قرعه یک درس یا بخشی از آن، انتخاب می‌شود و یکی از طرفین بحث آن قسمت را تدریس می‌کند (به زبان انگلیسی)
  • خلاصه‌سازی: خواندن یک متن از کتاب یا گوش دادن به یک بخش شنیداری از کتاب و خلاصه کردن آن.
  • یادداشت برداری: یک نفر متنی می‌خواند که در آن اطلاعات زیاد ماننده ارقام و اعداد و ... وجود دارد. سپس از فرد دیگر خواسته می‌شود با توجه به یادداشت‌هایی که در طول صحبت برداشته، به سوالات پاسخ دهد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پینوشت ها:

[1] - گفته می‌شود که در سال‌های نه چندان دور، دو بزرگواری که می‌خواستند زبان فرانسه یاد بگیرند، دیکشنری فرانسوی را هر روز در ساعت معینی مباحثه می‌کردند! ممکن است این داستان اغراق‌آمیز باشد اما مشابه آن را دیده‌ایم که فراگیران علوم و مهارت‌های مختلف، تلقی درستی از کارهایی که می‌کنند ندارند و میان روش‌های مختلف خلط می‌نمایند.

[2] - چه بسا زبانی که فراگرفته همین مقدار کارآیی هم نداشته باشد. چون برای فراگیری «زبان عمومی» معیار، باید هر کدام از چهار مهارت اصلی، سهمی متعادل از فراگیری داشته باشند؛ و گرنه زبان و تولیدات زبانی شخص شبیه حالات افراد خلوت‌گزیده یا ... به هرحال نامتعادل می‌شود.

[3] - Pair Work

[4] - Group Work

[5] - Class Activity